در میان دستگاه و آوازهای ایرانی ، گوشه هایی وجود دارند که در همه دستگاه ها اجرا می شوند و یا می توان آنها را در همه دستگاه ها اجرا نمود. مانند کرشمه ، بسته نگار ، حزین و ... که اکثر این گوشه ها بیشتر قابلیت اجرا با ساز و تکنیک های نوازندگی را دارند و از خاصیت ضربی یا ریتمیک بودن آنها در اجرای دستگاه ها و توالی نواختن ردیف ، استفاده می شود اما در بین این گوشه ها ، گوشه مثنوی مخصوص آوازخوانی است که نقطه عطف آواز و پایانی آرام و با احساس برای خواننده است. زیرا که مثنوی ها معمولا در انتهای هر آواز ( پس از درآمد ، گوشه های رایج هر دستگاه ، اوج و ... ) خوانده
می شوند .

زمانی که از اشعار مثنوی معنوی مولانا در آواز ها استفاده شد ، برای نخستین بار به خاطر علاقه ای که به کتاب مثنوی معنوی داشتند ، شیوه ای به نام مثنوی خوانی به وجود آمد. این شیوه تنها مخصوص اشعار کتاب مثنوی معنوی بود ، نه اینکه هر مثنوی دیگری ( مثلا شاهنامه فردوسی یا مخرن الاسرار نظامی و ... ) را بتوان در این شیوه اجرا کرد.

 اکثر مثنوی خوانها دارای سنین بالا بوده اند.

در مورد ارتباط بین مثنوی ها باید بگویم که همه آنها دارای نوایی عرفانی و تامل برانگیز هستند که اغلب برای زمزمه با خدا و عبادت خوانده می شود ، هر چند که به خاطر نوع شعر مثنوی و طولانی بودن آن ، ممکن است از اشعار داستانی یا حکایت های پند آموز هم برای اجرای آن استفاده شود.


 آواز مثنوی با صدای استاد حاتم عسگری فراهانی بهمراهی سه تار علیرضا راستین

بشنوید

 

شاخه مثنوی بیات ترک :

۱- مقدمه مثنوی بیات ترک

نیم شب چون بشنوی رازی ز دوست

چون سخن گوید سحر دانی که اوست

 

۲- اشاره به مقدمه دشتی: 

ای که یک دیدار تو دیدارها

ای نثار روی تو دینارها

پس چرا جانهای روشن در جهان

بی خبر باشند از راز نهان

۳- اشاره به قطار بیات ترک 

دل نگهدارید ای بی حاصلان

در حضور حضرت صاحبدلان


تا نوبتی دیگر

خدا نگهدار