مفهوم واژۀ نوروز

واژۀ نوروز از دو بخش "نو" و "روز" تشکیل شده است و در زمان ساسانیان به دو معنای عام وخاص استعمال شده است. در معنای عام اسمی بوده برای آغاز اعتدال بهاری و سال نو که مدت پنج روز دوام می یافت و در معنای خاص به روز ششم حمل با نام "خرداد روز" اطلاق می گردید. ایرانیان باستان نوروز را معادل "ناواسرِدا"(یعنی سال نو)، سغدیان مترادف "نوسارد" و خوارزمشاهیان معادل" نوسارجی" به کار می بردند. نوروز در اصطلاح موسیقی یکی از آواز های ششگانه است. نوروز بزرگ، نوروزبیاتی، نوروز خارا، نوروز خردک، نوروز صبا، نوروز عجم، نوروز کوچک، نوروز کیقبادی و نوروز رهاوی از اصطلاحات خاص موسیقی می باشند. در اصطلاح صوفیه نوروز عبارت است از عالم تفرقه.

در لغت نامۀ دهخدا نوشته است:" نوروز "مطلق روز اول سال است به هربرج و هر روز که افتد."

واژۀ لاتینی نوروز به صورت های مختلف نوشته شده است؛ بخش اول آن با املای No ،Now ،Nov و Naw و بخش دوم آن با املای Ruz، Rooz و Rouz ثبت شده است . دکتر احسان یارشاطر آن را به شکل Nowruz  نوشته است. همین املا در نوشته‌های یونسکو به کار می رود.

وجه تسمیه

در این که چرا این روز را نوروز نامیدند، نظریات گوناگونی ابراز شده است: ابوریحان بیرونی در کتاب (التفهیم) می نویسد:

" نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روز نو، نام كردند زیـرا كه پیـشـانی سال نو است و آنـچه از پس اوست از این پنج روز، همه جشن هاست و ششم فروردین ماه نوروز را بزرگ دارند، زیرا كه خسروان بدان پنج روز حق های خشم و گروهـان بگزاردندی و حاجت ها روا كـردنـدی، آنـگاه بدین روز ششم خلـوت كردندی، خاصگان را و اعتقاد پارسـایان اندر نـوروز نخستین آنست كه اول روزی است از زمانه و بدو فلك آغازید گشتن."

و در "آثار الباقية" ابوریحان بیرونی می خوانیم: "برخی از علمای ایران می گویـند: سبـب این كـه ایـن روز را نـوروز می نامند این است كـه در ایـام تهمورث صـائبه آشكار شدنـد و چون جمشید بـه پادشاهی رسید دین خود را تجدید كرد و این كار خیلی بزرگ به نظر آمد و آن روز را كه روز تازهای بود، جمشید عید گرفت."        (همان)

در نوروز نامۀ منسوب به خیام آمده اســت: "سبب نهادن نوروز آن بوده است كه چـون دانستند كه آفتاب را دو دور بـوده یكی آن سیصد و شست و پنج روز و ربــعی از به اول دقیـقه حمـل باز آید، بـه همان وقت هر روز كه رفته بود بدین دقیـقه نتواند آمدن چـه هـر سال از مدت همی كم شود، چون جمشــید این دو را دریـافت نوروز نام نهاد و جشــن آیـین آورد. پـس از آن پادشاهـان دیـگر مردمان بدو اقتدار كردند."